เขื่อนกิ่วลม จังหวัดลำปาง

เขื่อนกิ่วลม อำเภอเมือง จังหวัดลำปาง

ประโยชน์ที่ได้รับ   -  เนื้อที่ชลประทานฝั่งขวา 51,000 ไร่
                     -  ผลิตไฟฟ้าพลังน้ำได้ 400 กิโลวัตต์
                     -  ส่งน้ำให้กับโครงการแม่วังสำหรับเนื้อที่เพาะปลูก 77,000 ไร่ โครงการแม่ปุง สำหรับเนื้อที่เพาะปลูกฤดูฝน 25,800 ไร่ ฤดูแล้ง 72,000  ไร่       
1.   ใช้เพาะปลูกในฤดูฝนในระบบการส่งน้ำของเขื่อนกิ่วลมได้  52,000 ไร่  ในฤดูแล้งได้  22,000 ไร่  และในโครงการแม่วังได้อีก  39,000 ไร่  รวม  61,000 ไร่
2.   บรรเทาอุทกภัยในลุ่มน้ำวังให้ลดน้อยลง
3.   เป็นแหล่งเพาะพันธุ์ปลา  และเป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของชาวลำปาง

ความเป็นมา

       แม่น้ำวังมีต้นน้ำจากทิวเขาผีปันน้ำในท้อง ที่อำเภอวังเหนือ  จังหวัดลำปาง  ไหลผ่านที่ราบผืนเล็ก ๆ บริเวณอำเภอวังเหนือและอำเภอแจ้ห่ม  ไหลผ่านซอกเขามาออกที่ราบผืนใหญ่ ซึ่งเริ่มจากอำเภอเมืองลำปางมาจนถึงอำเภอ เกาะคา  แล้วไหลเข้าซอกเขาอีก  มีที่ราบผืนเล็ก ๆ บริเวณอำเภอสบปราบ อำเภอเถิน และอำเภอแม่พริก  กระทั่งมาออกที่ราบแห่งสุดท้ายที่อำเภอสามเงา  จังหวัดตาก  แล้วไหลลงแม่น้ำปิงที่บ้านปากวัง  อำเภอบ้านตาก  มีความยาวประมาณ 300 กม.

       แม่น้ำวังมีพื้นที่ลุ่มน้ำแคบ  มีลำน้ำที่นับว่าใหญ่ไหลมาลงเพียง  2 สาย  คือ น้ำแม่ตุ๋ย และน้ำแม่จาง เท่านั้น  ประกอบกับฝนมีน้อยกว่าลุ่มน้ำอื่น ๆ ในภาคนี้  คือมีฝนทั้งปีประมาณ 1,000 – 1,200 มม. เท่านั้น  แม่น้ำจึงเล็กแต่น้ำขึ้นเร็วลงเร็ว  มีระยะเวลาขาดแคลนน้ำค่อนข้างนาน 

        กรมชลประทานได้เริ่มสร้างโครงการแม่วัง  ซึ่งเป็นโครงการทดและส่งน้ำหรือเหมืองฝายเป็นโครงการแรกเมื่อ พ.ศ.2478  โครงการนี้ มีฝายสบอางกั้นแม่น้ำวังที่ตำบลบ้านแลง อำเภอเมืองลำปาง เหนือที่ตั้งจังหวัดขึ้นไป 27 กม.  และระบบการส่งน้ำซึ่งมีเหมืองส่งน้ำสายใหญ่สายซอยทั้งสองฝั่ง เพื่อส่งน้ำให้แก่พื้นที่ในเขตอำเภอเมืองลำปาง  กับบางส่วนของอำเภอเกาะคา  และอำเภอแม่ทะ  รวม 77,000 ไร่  งานเสร็จใน  พ.ศ.2491  นับจากนั้นมา การทำนาในเขตโครงการแม่วัง ก็ทำได้ทั่วถึงทั้งโครงการ  ได้ผลผลิตเพิ่มขึ้น 

        แต่การเพิ่มของพลเมืองทำให้เนื้อที่ทำกินของแต่ละครอบครัวที่มีอยู่แต่เดิม ลดลงเป็นลำดับ  จนต้องบุกเบิกขยายที่ทำกินออกไปทางต้นน้ำ ประกอบดับความเจริญได้ขยายตัวขึ้น  ประชาชนต้องการกินดีอยู่ดีขึ้น  จึงเริ่มปลูกพืชไร่ในฤดูแล้ง เพื่อให้มีรายได้มากขึ้น ทำให้น้ำในแม่น้ำวังในฤดูแล้งลดน้อยลงทุกปี  จนเกิดขาดแคลนน้ำขึ้นในจังหวัดลำปาง

        กรมชลประทานจึงได้วางโครงการพัฒนาลุ่มน้ำวังทั้งลุ่มน้ำขึ้น  โดยมีหลักการที่จะเก็บน้ำในฤดูฝนในเวลาที่มีมากเกินต้องการ  และเคยทำความเสียหายให้แก่การเพาะปลูกเสมอมาไว้ให้มากที่สุดเพื่อบรรเทา อุทกภัย  และ่นำเอาน้ำนั้นไปใช้ให้เกิดประโยชน์หลาย ๆ อย่างเท่าที่สามารถจะทำได้  โดยการสร้างเขื่อนเก็บน้ำที่ต้นแม่น้ำวัง  2 แห่ง  คือ  เขื่อนกิ่วลม  และเขื่อนแจ้ห่ม  กับที่ลำน้ำสาขาของแม่น้ำวังอีก  3 แห่ง  คือ เขื่อนแม่ตุ๋ย  เขื่อนแม่ยาว  และเขื่อนแม่จาง  พร้อมทั้งสร้างระบบการส่งน้ำจากเขื่อนทั้ง  5 แห่ง  นี้  ซึ่งจะเก็บน้ำได้รวมกัน  750 ล้าน ลบ.ม. ใช้เพาะปลูกในฤดูฝนได้  370,000 ไร่  และในฤดูแล้งได้อีก 214,000 ไร่  โดยเริ่มก่อสร้างเขื่อนกิ่วลมบนแม่น้ำวัง  เหนือฝายสบอางของโครงการแม่วัง  ขึ้นไปตามลำน้ำ 13 กม.ขึ้นเป็นแห่งแรกใน พ.ศ.2510

ลักษณะโครงการ

   >   เป็นเขื่อนเก็บกักน้ำคอนกรีตเสริมเหล็ก (Gravity  Type  Dam)
   >   สูง 26.50 ม. ยาว 135 ม. มีช่องระบายกว้าง 13.00 ม. จำนวน 5 ช่อง
   >   ระดับสันเขื่อน + 236.00 ร.ท.ก.
   >   ระดับเก็บกัก + 285.00 ร.ท.ก. ระดับน้ำเก็บกักสูงสุด 285.00 ร.ท.ก.
   >   ปริมาณน้ำที่ระดับเก็บกัก 112 ล้าน ลบ.ม.ปริมาณน้ำที่ระดับเก็บกักสูงสุด 112 ล้าน ลบ.ม.
   >   อาณาเขตรับน้ำ 2,700 ตร.กม. พื้นที่อ่าง ฯ ที่ระดับเก็บกักสูงสุด 19 ตร.กม. ปริมาณฝนเฉลี่ย 1,200 มม./ปี
   >   Service  Spillway ขนาด 1.25 x 2.00 ม. ระบายน้ำได้ 12.00 ลบ.ม./วินาที
   >   ทางระบายน้ำฉุกเฉิน ขนาด 13.00 x 8.00 ม. ระบายน้ำได้ 3,000 ลบ.ม./วินาที
   >   คลองส่งน้ำสายใหญ่ฝั่งขวา ยาว 40.30 กม. ปริมาณน้ำผ่านเต็มที่ 25.00 ลบ.ม./วินาที คลองซอยและคลองแยกซอย 31 สาย ยาวรวม 71.60 กม.

ระยะเวลาก่อสร้าง     18 ปี (ปี 2507 – ปี 2524)

ค่าก่อสร้าง          ทั้งโครงการ 383.7 ล้านบาท เฉพาะหัวงานและอาคารประกอบ 127.5 ล้านบาท